Wanneer (en waarom) is geslachtsregistratie verplicht?
... en hoe wijzig je van geslacht in je paspoort?
Man, vrouw of X? Advocaat Kim Smienk, gespecialiseerd in lhbtq-recht, legt uit waarom en wanneer geslachtregistratie verplicht is, hoe zo'n geslachtswijziging in een officieel document in zijn werk gaat en of jij er ook recht op hebt.
Toen ik nog Rechten studeerde en met de trein naar de universiteit reisde, hoorde ik iedere dag door de speakers ‘Beste dames en heren...’. Inmiddels ben ik advocaat en heb ik een bijzondere interesse voor lhbtq-familierecht. Gelukkig word ik tegenwoordig in de trein als ‘reiziger’ benaderd, kan ik bij de Zeeman terecht voor genderneutrale kleding en staat er geen geslacht meer vermeld op mijn ov-chipkaart. Er is de afgelopen jaren een hoop verbeterd op het gebied van het onnodig benoemen en registreren van geslachtsregistratie. In dit artikel bied ik wat inzicht in de juridische redenen dat dit in bepaalde situaties nog verplicht is.
Wanneer is geslachtsregistratie verplicht?
In een aantal gevallen kun je niet onder een geslachtsregistratie uitkomen. Zo is het verplicht in een paspoort een geslachtsaanduiding te hebben staan, namelijk ‘V’, ‘M’ of ‘X’. Dit komt doordat we ons moeten houden aan internationale regels. Ook staat deze verplichting in de zogeheten Paspoortwet. Op een rijbewijs staat dan weer geen geslachtsregistratie. Universiteiten en hogescholen zijn wel in bepaalde mate verplicht het geslacht van hun studenten te registreren, dit staat in de ‘Wet op het Hoger Onderwijs’.
“De minister van OCW ondersteunt de afschaffing van geslachtsregistratie op identiteitsbewijzen”
In enkele gevallen is geslachtsregistratie wettelijk verplicht, maar in veel gevallen wordt jouw geslacht geregistreerd terwijl je niet verplicht bent die informatie te delen. Denk hierbij aan de vraag naar geslacht bij de aanmelding voor een nieuwsbrief, de aankoop van concerttickets of bij het aanmaken van een account bij een webwinkel.
De toekomst van geslachtsregistratie
In juli 2020 lanceerde Transgender Netwerk Nederland en Atria (kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis) de ‘Toolkit Onnodige Sekseregistratie’. Deze praktische toolkit kan door de overheid en bedrijven gebruikt worden om onnodige geslachtsregistratie te voorkomen. Minister Engelshoven van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap gaf in juli 2020 aan dat zij de afschaffing van geslachtsregistratie op identiteitsbewijzen ondersteunt. Het ziet er dus naar uit dat onnodige geslachtsregistratie in de toekomst almaar verder zal afnemen.
“De aanvraag van gender X in je paspoort werkt anders dan een wijziging van ‘man’ naar ‘vrouw’ (en andersom)”
Een ander veelbesproken onderwerp is gender ‘X’. Er is namelijk een aantal mensen in Nederland dat geen ‘man’ of ‘vrouw’ in hun paspoort heeft staan, maar een ‘X’. Het betreft hier bijvoorbeeld intersekse personen, bij wie de genitale kenmerken niet duidelijk aan één sekse zijn toe te wijzen, of non-binaire personen, die zich niet identificeren met de binaire hokjes ‘man’ en ‘vrouw’.
Hoe zit dat met gender X?
In de praktijk merk ik als advocaat dat er veel onduidelijkheid bestaat over gender ‘X’. Kun je dat nu wel of niet in je paspoort laten zetten? De aanvraag van gender X in je paspoort werkt anders dan een wijziging van de aanduiding ‘man’ naar ‘vrouw’ (en andersom), die je bij de gemeente regelt met een deskundigenverklaring. Er zijn bepaalde aangewezen deskundigen die zo’n verklaring af mogen geven. Over de wijziging van de geslachtsaanduiding ‘man’ naar ‘vrouw’ in je paspoort van (en andersom) lees je meer in dit artikel.
Gender X in je paspoort kun je niet aanvragen bij de gemeente. Wanneer je die aanduiding in je paspoort wil, heb je een advocaat nodig. Deze wijziging moet je namelijk aanvragen bij de rechtbank. Samen met je advocaat moet je op papier zetten wat de reden is van de aanvraag, waarom jouw ‘genderbeleving’ ervoor zorgt dat je gender X in je paspoort wil. Rechters vinden het namelijk belangrijk om te weten hoe jij je gender beleeft. Je advocaat stuurt het verzoek naar de rechtbank, waarna een rechter bepaalt of jij gender X in je paspoort kunt krijgen.
Kan iedereen gender X in diens paspoort krijgen?
In dit artikel kan ik niet in het algemeen aangeven wie er aanspraak maakt op een X in hun paspoort. Uiteindelijk is het altijd een rechter die daartoe beslist. Wel kan ik je vertellen dat je een helder verhaal moet presenteren aan de rechter. Mensen geven bijvoorbeeld bij de rechter als reden voor hun aanvraag dat ze zich identificeren als non-binair en zich niet thuis voelen in de hokjes ‘man’ en ‘vrouw’.
Ik help je graag met het op papier zetten van je reden voor je verzoek om gender X in je paspoort te krijgen. We zetten je verhaal dan samen op papier en ik vul jouw verhaal aan met een aantal juridische argumenten.
Wil je weten of het voor jou mogelijk is om gender X aan te vragen bij de rechtbank? Neem dan gerust contact met me op om jouw persoonlijke situatie te bespreken.
