Queer in Québec: de regenbooggemeenschap van Montréal

Wie Canada wil bezoeken, denkt snel aan Toronto of Vancouver. Maar ook in het sfeervolle Montréal, gelegen in de Franstalige provincie Québec, floreert de regenboogcommunity. Winq-redacteur Martijn bezocht er the village, leerde alles over queer trefbal en sprak met een gezin met drie vaders, dat strijdt voor gelijke rechten.

Het is een zonnige herfstmiddag als ik een rondleiding krijg door the village van Montréal, een verrassend groot gebied waar de queer community samenkomt. De ontstaansgeschiedenis van the village is interessant: begin jaren tachtig trokken gay mannen massaal naar het gebied rond Rue Sainte-Catherine Est, tussen de wijken Saint-Hubert en Papineau, in het zuiden van het centrum van Montréal. In het gebied waren twee grote ziekenhuizen te vinden. Het inmiddels gesloten Hôpital Saint-Luc was tijdens de aidscrisis het ziekenhuis waar mensen met hiv en aids terecht konden, en was een van de eerste ziekenhuizen die een gespecialiseerde afdeling voor aidspatiënten openden. Een paar straten verderop werd, toen Saint-Luc de overweldigende instroom van patiënten niet meer aankon, ook Hôpital Notre-Dame aangewend als ziekenhuis voor mensen met hiv en aids.Huurprijzen in het gebied waren destijds laag, en er waren voldoende grote gebouwen die geschikt bleken voor horeca en winkels, waardoor als vanzelf dit gay village ontstond, zoals je die in veel grote Noord-Amerikaanse steden aantreft. Die benoeming werd door de stad officieel vastgelegd in 1999, toen ook de in de village gelegen metrohalte Beaudry permanent werd voorzien van regenboogversiering. Inmiddels tracht de plaatselijke winkeliersvereniging het gebied alleen nog ‘the village’ te noemen. Zo moet de naam van de wijk inclusiever voelen voor elk lid van de regenbooggemeenschap, die in Canada ook wel de 2SLGBTQ+ gemeenschap (waarbij 2S voor ‘two-spirit’ staat) wordt genoemd.

knalroze dorp 

Om het gevoel van inclusiviteit extra kracht bij te zetten, werd in 2021 het Proud Colours-project gelanceerd. De winkeliersvereniging gaf het bureau Daily Tous Les Jours opdracht om langs de Rue Sainte-Catherine Est meer dan 150 ronde affiche-zuilen te plaatsen, die elk verschillende Pridevlaggen tonen en uitleg geven over hun ontstaansgeschiedenis en betekenis. In totaal zijn op de 150 zuilen meer dan 35 vlaggen te zien. Mijn gids Michel Jutras, een oudere man die al meer dan twintig jaar vlakbij the village woont met zijn partner, en naast tours over queer geschiedenis ook food tours doet, vertelt enthousiast: “’s Avonds worden de zuilen prachtig verlicht, en dat zorgt vooral tijdens de strenge Canadese winters, wanneer the village wordt bedolven onder een dik pak sneeuw, voor een mooi en kleurrijk beeld.”

The village beslaat een flink gebied, met een grote verscheidenheid aan bars en winkels. “Natuurlijk heeft de opkomst van het internet en de bijbehorende datingapps ook hier gezorgd voor een terugloop in het aantal plekken waar de community samenkomt”, legt mijn gids uit, ”maar er zijn nog bars en clubs genoeg. In de Stud moet je zijn voor bears en mannen in leer, in Rocky vind je vooral een wat ouder publiek, in Cocktail treden drags op en Renard is vooral voor jongeren.” In bar Stock blijken zelfs strippers op te treden.

Het is grotendeels een voetgangersgebied, en de straten zijn hier en daar opgeleukt door knalroze stoeltjes. Ook daar heeft mijn gids een leuk weetje over: “Die komen uit het Olympisch stadion, dat vorig jaar werd gerenoveerd!” De stoeltjes werden grondig schoongemaakt en roze geverfd. “Ideaal, want deze stoeltjes zijn erg weerbaar: ze gaan niet zo snel stuk en kunnen goed tegen de verschillende weersomstandigheden.”

Ook het grote aantal winkels in the village valt op. Er zijn gezellige koffieshops, restaurants en natuurlijk ook plekken waar je toys en gear kunt kopen. De winkel met de meest uitbundige etalage is zonder meer Chez Priape. Die zaak opende vijftig (!) jaar geleden haar deuren en bevindt zich al sinds 1987 in het huidige pand. Er wordt van alles verkocht, van leermode tot ondergoed en sportswear, maar Chez Priape valt vooral op vanwege de uitbundige etalage, waar allerlei taferelen worden uitgebeeld door GI Joe-achtige poppen. Geheel toevallig is GI Joe ook de naam van de drukstbezochte gaysauna in the village.

unieke bibliotheek

Op zo’n 500 meter van Rue Sainte-Catherine bevindt zich het Montréal LGBTQ+ Community Centre, een plek die sinds 1988 fungeert als centrum om de queer community te ondersteunen. “Het centrum is echt geboren uit noodzaak”, vertelt community worker Josu Otaegi Alcaide. “Mensen hadden behoefte aan een veilige plek, maar ook aan een culturele ruimte waar ze konden praten, rouwen en samenkomen.”

In de eerste jaren, midden in de aidscrisis, had het centrum vooral een sociaal-culturele functie. Er werden geen medische diensten aangeboden, maar wel activiteiten georganiseerd, gesprekken gevoerd en herinneringen vastgelegd van de mensen die de gemeenschap verloren had. “Het was een manier om de namen van de slachtoffers levend te houden”, zegt Josu. De ruimte zat aanvankelijk boven een restaurant aan Rue Sainte-Catherine, midden in the village. “Totdat dat restaurant afbrandde”, voegt hij toe. “Toen moesten we verhuizen, eerst naar een locatie bij Parc La Fontaine, en later naar ons huidige pand, in een oude school.”

In de loop der jaren groeide het centrum uit van een volledig vrijwilligersinitiatief met maar een of twee medewerkers, tot een organisatie met zes medewerkers, vijf stagiairs en een vaste groep vrijwilligers. “Het blijft kleinschalig”, zegt Josu, “maar gelukkig kunnen we nu wél op structurele wijze een aantal belangrijke programma’s draaien.”

Een van de meest bijzondere projecten is de Open Book Library, opgericht in 1991 door Benoît Migneault. Wat begon met een paar honderd boeken, groeide uit tot een unieke collectie van ruim 20.000 titels: romans, essays, strips, poëziebundels, films en zelfs kinderboeken over seksuele en genderdiversiteit. “Het is de enige bibliotheek in Québec die zich volledig richt op seksuele diversiteit”, vertelt Quentin Legavre, die zich als directieassistent bezighoudt met de collectie. “We hebben collecties over hiv, seksuele geweldservaringen, Oost-Europese queer verhalen, Afro-queer geschiedenis, en sinds kort een nieuwe collectie met Latijns-Amerikaanse queer verhalen.”

Structurele financiering is er nauwelijks. Toch werd het initiatief in 2017 bekroond met de Newlen-Symons Award van de American Library Association, een prijs voor instellingen die uitblinken in hun dienstverlening aan de regenbooggemeenschap.

hulp bij een nieuw leven

Naast de bibliotheek runt het centrum het LGBTQ+ Compass- programma, dat zich richt op vluchtelingen. “Ongeveer 95 procent van onze leden is vluchteling”, legt Josu uit. “In totaal hebben we nu zo’n 5.300 actieve leden.” Compass biedt workshops, hulp bij integratie en vooral een plek om even op adem te komen. “De asielprocedure is ontzettend bureaucratisch en eenzaam. Wij proberen dat isolement te doorbreken. Mensen komen hier, ontmoeten anderen, vormen kleine vriendengroepen. Na een paar maanden zien we ze soms niet meer terug, en dat is goed: het betekent dat ze hun eigen netwerk hebben gevonden.”

De toestroom van nieuwe leden is de laatste jaren explosief gestegen. “In 2022 hadden we 800 leden, in 2023 al 2.500, en nu dus meer dan 5.000”, vertelt Josu. Daardoor is het niet meer mogelijk om alle vluchtelingen persoonlijk te begeleiden of uitgebreide steunbrieven te schrijven voor hun asielprocedure, iets wat het centrum vroeger wel kon. “We schrijven nu kortere verklaringen waarin we bevestigen dat iemand actief lid is en heeft deelgenomen aan onze activiteiten. Het is natuurlijk geen bewijs van iemands geaardheid, maar helpt hopelijk wel bij hun zaak.”

De meeste vluchtelingen die naar Québec komen, stammen uit Sub-Saharaans Afrika, met name uit Franssprekende landen als Kameroen en Congo-Kinshasa, maar ook Engelssprekende landen als Ghana en Nigeria, waar de lhbtiqa+-gemeenschap steeds zwaarder wordt vervolgd. “Maar we ontvangen mensen uit 47 verschillende landen”, zegt Josu.

Naast sociale ondersteuning biedt het centrum praktische informatie over gezondheid, rechten en dagelijkse dingen, zoals het doen van een belastingaangifte. “Iedereen die asiel aanvraagt in Canada, moet een medische keuring ondergaan, inclusief een hiv-test”, vertelt Quentin. “Daardoor ontdekken sommigen pas bij aankomst dat ze hiv-positief zijn. We werken samen met organisaties zoals ACCM (AIDS Community Care Montréal) en PRAIDA, die medische begeleiding bieden. Ook verwijzen we vluchtelingen door naar klinieken waar ze kunnen starten met PrEP.”

Toekomstplannen zijn er volop. Het centrum verhuist binnenkort naar een nieuw gebouw en wil zijn activiteiten uitbreiden, met meer ruimte voor initiatieven van de gemeenschap zelf. “We willen dat de mensen die hier komen zelf onderwerpen aandragen en projecten opzetten”, vertelt Josu. “We denken bijvoorbeeld aan vrouwengroepen en sportactiviteiten. Veel bezoekers zoeken hier niet alleen hulp, maar ook een tweede familie. En dat proberen we te zijn.”

hup wasbeerjagers!

Net als de bezoekers van het community center was in 2017 een groep vrienden op zoek naar een manier om communitygevoel te creëren en tegelijkertijd korte metten te maken met sporttrauma’s uit het verleden. Ze richtten Les Ratons-Chasseurs (‘de wasbeerjagers’), een queer trefbalteam op. Veel queer jongeren die zich gymlessen op de middelbare school herinneren, en dan vooral lessen waarbij trefbal werd gespeeld, zal daar niet op een prettige manier aan terugdenken. “Trefbal werd echt gebruikt als manier om iemand te pesten”, zegt Laurence Brosseau, huidig voorzitter van Les Ratons-Chasseurs. “Wie anders was, werd als eerste geraakt of juist als laatste gekozen.”

“In het begin ging het onze leden puur om plezier maken”, vertelt Laurence. “We wilden vooral nieuwe herinneringen creëren, goede in plaats van slechte. Toen een paar leden ontdekten dat ze zich konden opgeven voor een trefbaltoernooi, dachten ze: ach, we zijn eigenlijk best goed, laten we meedoen. Maar ze werden echt compleet ingemaakt.” Laurence lacht. “Toen zagen ze pas dat trefbal ook in heel serieus competitief verband gespeeld werd. Sindsdien hebben we twee avonden per week: een competitieve en een recreatieve. Zo is er voor ieder wat wils.” Die toegankelijkheid is precies wat de league zo succesvol maakt. “Het is een laagdrempelige sport,” legt Laurence uit. “Je hoeft geen dure outfit te kopen, en je hoeft geen sportverleden te hebben.

De laagdrempeligheid heeft een onverwacht effect: mensen die zichzelf nooit sportief vonden, ontdekken ineens dat ze talent hebben. “In ons team zijn de toppers vaak juist mensen die vroeger nooit aan sport deden,” zegt Laurence trots. “In de VS wordt trefbal vaak gespeeld door ex-honkballers, heel macho. Bij ons zijn het queer mensen van alle soorten en maten, van 19 tot 50, die leren dat ze krachtig kunnen zijn. Dat is ontzettend empowering.” Les Ratons-Chasseurs heeft trans, non-binaire en genderfluïde spelers. “Zij kunnen deelnemen in de categorie waarin zij zich thuis voelen”, zegt Laurence trots. “Dat is niet in alle sporten vanzelfsprekend.”

De league is aangesloten bij Montréal Pride en maakt deel uit van Équipe Montréal, het netwerk van queer sport- en cultuurclubs. “We spelen elke donderdag, maar daarna duiken we met z’n allen de kroeg in. De eerste biertjes betalen wij, het sociale aspect is immers net zo belangrijk als het sportieve. Er zijn mensen bij ons team gekomen die helemaal niemand kenden, maar binnen een jaar een hele vriendengroep hebben ontwikkeld.”

Laurence heeft in het team zelfs haar vriendin ontmoet. “Ze was nieuw, speelde keihard, en iedereen zei: ‘Die moet je in de gaten houden’. Maar de eerste avond brak ze meteen haar duim en verdween toen maandenlang. Ik dacht eigenlijk dat we nooit meer iets van haar zouden horen. Maar ze kwam terug, helemaal hersteld, en nu speelt ze nog steeds. We zijn al een hele tijd samen.”

miss chief eagle testickle

In het Montréal Museum of Fine Arts is tot begin maart History Is Painted by the Victors te zien, een indrukwekkende tentoonstelling van kunstenaar Kent Monkman. Met zijn schilderijen herschrijft Monkman de koloniale beeldtaal van de Westerse kunstgeschiedenis door het perspectief van inheemse volkeren en queer identiteiten centraal te stellen. Zijn werk viert de aanwezigheid van Two-Spirit-gemeenschappen, mensen die binnen veel inheemse culturen een spirituele en sociale rol vervullen. Monkmans eigen Two-Spirit alter ego Miss Chief Eagle Testickle is in veel van zijn werken te zien. Meer info: mbam.qc.ca.

three men and a baby

Mochten Laurence en haar vriendin ooit aan kinderen denken, dan hebben ze in Québec ongeveer dezelfde rechten en kansen als in Nederland, hoewel Québec iets meer mogelijkheden biedt om een kind uit eigen land te adopteren. Daar staat tegenover dat aan het adoptieproces in Québec uitgebreid en dus tijdrovend onderzoek voorafgaat, en dat bij donorzwangerschap de partner niet, zoals in Nederland, automatisch erkend wordt als de donor onbekend is. Ook in Québec wordt momenteel gestreden om dit juridisch mogelijk te maken.

Wie dit proces vanaf de zijlijn meemaken, zijn Éric, Justin en Jonathan. Zij zijn een throuple met een geadopteerd dochtertje van drie jaar oud. Justin en Jonathan zijn al officieel erkend als vader, en proberen nu Éric ook officieel vast te leggen als ouder. Twintig jaar geleden werden Justin en Jonathan verliefd. Zo’n twaalf jaar later ontmoette Jonathan Éric tijdens een klus in Québec-Stad. Hij stelde Éric voor aan Justin, en wat volgde was een anderhalf jaar durende relatie op afstand. Toen de pandemie uitbrak, besloot Éric bij Justin en Jonathan in Montréal in te trekken, in plaats van in z’n eentje in Québec-Stad te blijven. Ze waren gelukkig, maar dachten ook na over hun gezamenlijke toekomst. “We vormden met z’n drieën al een gekozen familie”, vertelt Éric. “En die familie wilden we uitbreiden.” Niet met hulp van een draagmoeder, maar via adoptie, omdat ze een bestaand kind een thuis wilden geven.

In andere Canadese provincies, zoals Ontario en British Columbia, is meerouderschap al mogelijk, meestal in situaties waar biologische ouders betrokken blijven bij het opgroeien van het kind. In Québec niet. Daar geldt het burgerlijk recht, en dat laat geen ruimte voor een derde juridische ouder. Een rechter oordeelde onlangs dat dit ongrondwettig is, maar de regering ging in beroep. De drie mannen volgen het proces op de voet. “Wij vormen niet het gezicht van die rechtszaak,” legt Justin uit, “maar we steunen wel de families die dat gevecht voeren. Want hun overwinning zou ook de onze zijn.”

openheid van zaken

In Québec verloopt adoptie via de jeugdbescherming, de Direction de la protection de la jeunesse (DPJ). Omdat een gewone adoptieprocedure wel tien jaar kan duren, koos het drietal voor een snellere route: die van pleegzorg met uitzicht op adoptie. Al snel ontdekten ze dat eerlijkheid niet altijd loont. “We wilden open zijn over wie we zijn,” zegt Justin. “Maar zodra we vertelden dat we met drieën waren, wilden ze onze zaak niet meer evalueren.”

Met hulp van een advocaat werd hun dossier overgenomen door een ander team, waar wél ruimte was voor een gesprek. “Ze hadden nog nooit van een throuple gehoord,” lacht Jonathan. “Ze dachten eerst dat het iets exotisch of seksueels was, maar ze stelden zich open, luisterden echt naar ons, en gaven ons een kans.”

Die kans kreeg het drietal niet zomaar. Ze kregen te maken met twee maatschappelijk werkers, stapels verplichte lectuur, cursussen EHBO en 25 uur aan evaluaties. “We moesten perfect zijn,” zegt Éric. “Alsof we éxtra moesten bewijzen dat we een kind waard waren.” Na vijf jaar kregen ze groen licht. In november 2023 kwam hun dochtertje bij hen wonen, en in september 2024 werd de adoptie officieel afgerond. Vanaf dat moment kreeg ze de achternaam van Justin en Jonathan.

Dat Éric nog niet als ouder erkend is, blijft een pijnpunt. “In het dagelijks leven merk je dat constant,” zegt hij. “Als ze naar de dokter moet, kan ik niets ondertekenen. Als we zouden reizen, heb ik toestemming nodig van de anderen. En stel dat Justin en Jonathan er niet meer zijn, dan heb ik juridisch geen enkel recht.” Zelfs praktische zaken, zoals het ontvangen van mails van de crèche, blijkt ingewikkeld: in het mailsysteem van de crèche kunnen maximaal twee e-mailadressen van ouders worden ingevoerd.

Toen het verhaal van Justin, Jonathan en Éric in de media verscheen, stroomden de reacties binnen. Die waren niet allemaal even vriendelijk. “We kregen steun van over de hele wereld, maar ook nare berichten”, vertelt Jonathan. Sommige mensen zien het drietal als de personificatie van de ‘woke cultuur’. “Veel nare opmerkingen komen uit religieuze hoek, en we krijgen uiteraard veel met homofobie te maken. Het komt allemaal voort uit onwetendheid.” Éric laat zich niet ontmoedigen. “We hebben lang getwijfeld of we nog met journalisten wilden praten. Maar uiteindelijk dachten we: beter dat wij zelf vertellen hoe het echt zit, dan dat anderen het invullen.” Justin vult aan: “We doen dit niet om in de spotlights te staan. Voor ons staat erkenning van Éric als derde ouder echt 4voorop.” Het drietal maakt zich zorgen om het huidige politieke klimaat, zowel in Canada als daarbuiten. “Het voelt alsof er nú een deurtje openstaat, dat zich langzaam begint te sluiten”, aldus Éric. “We willen erdoorheen, nu het nog kan.”

In de village, op het community centre, bij het trefbalteam en zelfs in de ingewikkelde strijd van een drietal vaders, draait het steeds weer om hetzelfde: mensen die ruimte maken voor elkaar, en gezamenlijk proberen het leven van de regenbooggemeenschap in Montréal te verbeteren. Dat gaat niet zonder slag of stoot, maar wel met enthousiasme en de vriendelijkheid waar Canada zo om bekendstaat.

stylish logeren

Martijn verbleef in het Hôtel Humaniti Montréal, dat is aangesloten bij het Travel Proud-programma van Booking.com. "Dat zijn we omdat het programma naadloos aansluit bij de kernwaarden van het hotel: openheid, gemeenschap en oprechte gastvrijheid. Humaniti is afgeleid van het woord humanity", vertelt marketing-manager Aurélie Letourneau, "en draagt om het vieren van diversiteit en het creëren van een plek waar iedereen zich welkom, gewaardeerd en vrij voelt om zichzelf te zijn." Als onderdeel van het programma volden verschillende teamleden de Travel Proud Training, een korte maar impactvolle cursus die bevestigt waar het bij echte gastvrijheid om draait: emphatie, begrip en het scheppen van een gevoel van verbondenheid. Volgens Letourneau gaat deelname niet zomaar om het afvinken van een hokje, maar om een authentiek onderdeel van de Humaniti-filosofie. "Het versterkt het vertrouwen van reizigers die zoeken naar echtheid en betekenis. Voor ons is dit programma geen trend, maar een natuurlijk verlengstuk van wie we zijn" Dat, en dan is het ook nog een schitterend designhotel met een toprestaurant, een spa en een Japans geïnspireerde bar. 

drie keer proud

We selecteerden drie accomodaties in en rond  Montréal, met elk een Travel Proud-certificatie.

The Holland Hotel

Dit levendige en moderne Travel Proud-hotel ligt vlak bij de village in Montréal, dus erg praktisch als je tot in de late uurtjes wil dansen zonder een lange rit terug naar het hotel. 

Hotel St. Paul

Gevestigd in een prachtig gerestaureerd gebouw in de oude haven van Montréal, met een minimalistisch en modern interieur.

Auberge des Gallant, Rigaud

 Op minder dan een uurtje rijden van Montréal, in het be- boste skigebied Rigaud. In dit boetiekhotel kom je helemaal tot rust. Natuurlijk is er een spa, en allerlei wandelroutes in de nabije omgeving.

vliegen, maar dan handig

Als je met United vanaf Amsterdam naar Montréal vliegt, is een overstap in de Verenigde Staten onvermijdelijk. Dat kan stressvol zijn: voor je het weet heb je te maken met een chagrijnige douanebeambte of sta je net achter iemand waarvan het lijkt alsof-ie voor het eerst in z’n leven met het vliegtuig gaat. United weet hoe spannend een overstap kan zijn, daarom hebben ze Connection Saver bedacht, een systeem dat verrassend effectief is. Connection Saver is beschikbaar in de United app en draait continu op realtime data. Het checkt automatisch welke passagiers een krappe overstap hebben en of een vlucht een paar minuten kan worden vastgehouden zonder dat de rest van het vliegtuig er last van heeft. Geen gênante situaties waarbij iedereen boos naar je kijkt als je als állerlaatste het toestel binnen rent, maar slimme berekeningen die ervoor zorgen dat iedereen alsnog op tijd aankomt. 

Via de United-app zie je precies hoeveel minuten je nog hebt voordat de gate sluit, en je krijgt berichten met instructies hoe je het snelst bij je gate komt. Dreigt het mis te gaan, dan zie je direct opties om met een paar tikken een andere vlucht te boeken. Dat haalt een hoop paniek uit het overstappen, zeker in Amerikaanse hubs waar je je anders een weg moet banen door enorme terminals en eindeloze securityrijen. Kort gezegd: Connection Saver maakt je overstap minder stressvol. Voor een trip naar Montréal met United, waar die overstap altijd onderdeel is van de reis, is dat een geruststellende gedachte.