Just van Bommel ontleedt de mythe van ‘de echte man’

Een van de grootste slachtoffers van giftige mannelijkheid? De giftige man zelf, aldus Just van Bommel. In diens voorstelling DEAR FRAIL MALE, on How It Sucks for Men (That They Suck) toont die met scherpe tong medelijden.

In 2018 schoof de beroemde Belgisch-Amerikaanse therapeut Esther Perel aan bij De Wereld Draait Door, onder meer om te praten over de #MeToo-beweging. Ze vertelde aan presentator Matthijs van Nieuwkerk hoe juist machteloze mannen vaak hun macht misbruiken om anderen te vernederen. In haar woorden: “The powerful man does not harass, the powerful man seduces.” De ironie van dit gesprek ontgaat theatermaker Just van Bommel niet. 

Vier jaar later bleek Van Nieuwkerk zich achter de schermen zelf schuldig te maken aan grensoverschrijdend gedrag. Perels woorden ontroerden Just. “Ze vertelde hoe we kinderen die we als jongen zien al rond hun derde minder beginnen aan te raken. Al heel vroeg leren we hun dat ze niet zacht mogen zijn, niet te vrouwelijk. ‘Man-zijn wordt gedefinieerd in negatieven’, zei Perel. In alles wat je niet mag voelen en uiten, dus. Mannelijkheid is een kwetsbare identiteit, die je altijd kunt verliezen. We leiden hen op tot een soort bizarre machines, waardoor ze anderen én zichzelf schade aandoen. Kijk maar naar de zelfdodingscijfers: oudere mannen zijn daarin een grote risicogroep.”

de man is ingehaald

Halverwege diens afstudeerjaar zag Just het fragment van Perel opnieuw en besloot die rond dit onderwerp een voorstelling te maken. In DEAR FRAIL MALE, waarmee hen werd genomineerd voor de prestigieuze BNG Theaterprijs, ontleedt Just met scherpe tong hoe verdwaald de moderne man is geraakt. “Het voelt logisch om dit stuk nu te maken, vanwege de oprukkende manosphere. Die online bubbel stelt dat mannen hun dominante positie in de samenleving moeten terugpakken. Ik zie daarin een wanhopige poging van mannen om richting te vinden. Ze grijpen terug naar een extreme uitvergroting van het manbeeld dat hen juist in deze positie heeft gebracht.” Perel beschreef bij DWDD hoe de vrouw de afgelopen decennia haar rol van nieuwe betekenis heeft voorzien, en dat de man op het vlak van zelfontwikkeling aan alle kanten is ingehaald. “In plaats van aan zichzelf te werken, is de reactie van veel mannen: ga terug, vrouw, naar het donkere hol waarin je vastzat en niets mocht! Jongens zoeken naar een manier om hun mannelijkheid vorm te geven nu ze niet meer de voorziener of beschermer hoeven te zijn. Daarom spreken figuren als Andrew Tate zo aan; zij spelen in op dat gemis.”

regels bestaan niet 

Een aantal jaar geleden had Just op straat een aanvaring met een groepje jongens die vervelende vragen stelden over diens uiterlijk en gender. “Toen dat gebeurde, dacht ik: wat zijn jullie dom, vervelend, naar ook. Maar op een gegeven moment kwam daar een soort medelijden bij. Als non-binair mens breek ik allerlei ongeschreven regels rond mannelijkheid; over hoe je je mag gedragen of kleden. Ik doe iets waarvan deze jongens hebben geleerd: dat mag niet. Het is alsof ze een broertje terugfluiten die een tweede snoepje pakt, ook al heeft mama dat verboden. Ik vind het grappig om over die conditionering te praten als non-binair persoon, omdat ik er niet aan ontkom daarbij superbinaire vergelijkingen te maken tussen ‘de man’ en ‘de vrouw’.” Terugblikkend op de situatie, besefte Just nog iets anders.

“Er staan steeds meer mensen als ik op die zeggen: deze regels bestaan niet, ze zijn een leugen. Toch lijken veel mannen liever terug te gaan naar een tijd waarin ze als honden heel streng verteld werd wat ze wel en niet mogen. Het is alsof ze van al die keuzevrijheid in paniek raken. Ik denk omdat ze dan moeten accepteren dat ook zij een totaal ander mens hadden kunnen zijn. En toegegeven, dat is ook heel confronterend.”

wereldvrede door penetratie 

In diens voorstelling wordt Just letterlijk gedragen door twee medespelers. “Die vorm ontstond intuïtief. Het is een rol die mij als iemand die opgroeide met een groot mannenlichaam zelden wordt toebedeeld, terwijl ook ik behoefte aan een knuffel, aan bescherming. Het publiek is het niet gewend om iemand met mijn bouw in die positie te zien. Veel mannen staan zichzelf niet toe om deze vorm van geborgenheid te ervaren. Laatst las ik de zin: De wereld zou een betere plek zijn als hetero mannen zich vaker zouden laten penetreren.' Dat geloof ik ook, maar ik denk dat schaamte ze hiervan weerhoudt. Mannen hebben een hoop te leren op het vlak van overgave, ook in persoonlijke intieme relaties.”

brief aan de belagers

Na de ervaring met de jongens op straat bedacht Just zich van alles dat die hun had willen zeggen. Diens voorstelling is als een lange brief aan de belagers. “Ik probeer in DEAR FRAIL MALE een gesprek met hen te voeren waar ik bijna een jaar over heb kunnen nadenken. Dat is het fijne aan theater, je kunt de tijd nemen voor zo'n antwoord. Een voorstelling is ook invoelbaarder dan een droog boek over giftige mannelijkheid. Er komen soms mannen kijken die overduidelijk met hun vriendin mee moesten. Die zitten dan als een soort zesjarig kind in de zaal, met hun armen over elkaar. Tijdens mijn monoloog zie ik ze langzaam verzachten. Het lijkt moeilijker te worden om vol te houden dat dit niet over hen gaat, dat het hen niet raakt.”

DEAR FRAIL MALE is t'm 1 februari in de Nederlandse theaters te zien. Bekijk de speellijst en koop tickets via frascatitheater.nl