Arthur Japin: “Personages die ik moet verzinnen, interesseren me niet”

Schrijver Arthur Japin Schrijver Arthur Japin vertelt over zijn roman Het Stravinsky-spel en de langverwachte verfilming van zijn grote succes Een schitterend gebrek. Ondertussen werkt hij aan twee opera’s en twee nieuwe romans – misschien wel zijn laatste ...

Het is half juli als we Japin spreken vanuit zijn huis in de Franse Périgord. Over een paar dagen gaat hij op reis, een maand lang – Benjamin Moser, een van zijn twee partners, moet voor een aantal lezingen naar Peru en Japin gaat mee. Voor vertrek moet de auteur nog wat puntjes op de i zetten voor zijn nieuwe roman die dit najaar verschijnt, Het Stravinsky-spel: “Wat voor kleur wordt de kaft, welke foto gebruiken we. Praktische zaken.”

Het was Mosers met een Pulitzer Prijs bekroonde biografie van de Amerikaanse schrijver Susan Sontag die Japin op het spoor bracht van Cody Garner, het hoofdpersonage van zijn boek. Hij is bevriend met Sontag en reist tijdens de belegering van Sarajevo (1992-1996) naar Bosnië om daar met haar een toneelstuk te maken. Ondertussen leren we hun gezamenlijke verleden in Hollywood kennen, en zijn ervaringen in New York toen aids een krater sloeg in de queergemeenschap.

Kun jij op vakantie eigenlijk écht uitstaan? Of dienen zich dan toch weer allemaal ideeën aan voor nieuwe boeken?

“Als schrijver ben je óf altijd op vakantie óf nooit. Dat hoofd stopt nooit, maar iets op papier zetten kan ik het best thuis. Op reis dient zich wel vaak een nieuw verhaal aan. Dan overkomt het me, als een vakantieliefde.”

Het Stravinsky-spel kent een bijzondere ontstaansgeschiedenis. Je kwam op het spoor van Susan en Cody toen Benjamin, een van je partners, werkte aan haar biografie. 

“Susan heeft bij wijze van spreken tien jaar lang bij ons in huis aan tafel gezeten. Bens eerste onderzoek was in Sarajevo en ik ging mee. We zaten met Susans acteurs van toen in de repetitieruimte en zij spraken met zoveel liefde over haar – dat zo’n wereldberoemd iemand als Sontag haar leven riskeerde om op die plek een stuk te komen regisseren heeft voor de belegerde stad enorm veel betekend. Susan intrigeerde me, maar ik had absoluut geen plannen voor een roman. Dat kwam twee jaar geleden pas.”

Het was toch eerst de bedoeling dat het boek een film zou worden? 

“We waren op de Berlinale [internationaal filmfestival van Berlijn – red.]. Kristen Stewart, die Susan zal spelen in de verfilming van Bens boek, was juryvoorzitter. Daar werden vast wat scènes opgenomen met Ben en haar. Alleen, er was nog helemaal geen script. Daarom verzon ik inderhaast een synopsis. Dat begon met het repeteren in Sarajevo, een moment dat volgens mij de sleutel tot Susans leven is. Ik had zoveel vragen: wie is die Cody, wat is zijn achtergrond, en waarom riskeert iemand zijn leven voor een toneelstuk? In haar meisjesdagboek noteerde Susan al oefeningen, lijstjes om aardiger voor anderen te leren zijn. Dat kon ze niet van nature. Haar hele leven is ze bezig aardig te worden en ineens, in Sarajevo midden in de oorlog, kan ze het. Waarom daar wel?”

De gay angle in dit boek is duidelijk aanwezig. Is het voor jou belangrijk dat een boek een queer element heeft? 

“Er waren mensen die Het Stravinsky-spel lazen en vroegen: heb je wel eens eerder over homoseksualiteit geschreven? Ja, natuurlijk! In Kolja, in Vaslav, in De Gevleugelde. Maar of ík het belangrijk vind, doet niet ter zake. De vraag is of het voor mijn personages belangrijk is. Als je je in een persoon verdiept, is alles wat zij hebben meegemaakt, gezegd of gelezen belangrijk. Dus ook of ze gay zijn.”

Hoe is het personage Cody ontstaan? 

“Hij is gebaseerd op een jeugdvriend van Susan, een kinderster in Hollywood. Ze leerden en lazen samen, en ze gingen op bezoek bij de Duitse schrijver Thomas Mann – precies als in het boek. Ze ontdekten met zijn twee de gay- en lesbische scene in San Francisco en met een vriend van hem beleefden ze hun eerste triootje. Ben heeft allebei die jongens, oude mannen nu, gesproken voor zijn boek. Die opnames mocht ik gebruiken. Door de kleinste feitelijkheden kan een verhaal gaan leven – Susan verbaasde zich er bijvoorbeeld over dat Cody niet besneden was en de andere jongen wel. Dan zie je die pubers ineens met zijn drieën op bed zitten, onhandig en gegeneerd. Ik heb echter niet zijn eigen naam gebruikt, omdat ik in het tweede deel van zijn leven te veel vrijheden heb genomen.”

Je schrijft eigenlijk altijd over mensen die echt hebben bestaan. Is het ooit gebeurd dat je een persoon interessant vond en het niet lukte om een verhaal te construeren? 

“Interessante vraag. Voor zover ik mij kan herinneren, heb ik maar één boek niet voltooid. Ik had een situatie als uitgangspunt en niet een echt mens. Ik stuitte in Ghana op een krankzinnig gegeven waarvan ik het gevoel had dat er een boek in zat. Maar personages die ik moet verzinnen, interesseren me niet. Ik heb een historische figuur nodig met een echt geleefd leven en ware dilemma’s; iemand bij wie ik me afvraag: waarom deed jij wat je deed, waar worstelde je mee? Ik zie dat je gevallen bent en toch weer opgestaan. Waar deed dat pijn, hoe vond je moed, hoe leerde je om door te leven? Nieuwsgierigheid is mijn drijfveer.”

Dit najaar komt ook de film Een schitterend gebrek uit, gebaseerd op jouw succesroman uit 2003. Leent elk boek van jou zich voor een film?

 “Het korte antwoord is: ja. Ik denk theatraal, filmisch en in scènes. Ik heb van diverse romans toneelstukken gemaakt, scenario’s, een opera. Ik droom nog van een musical. Als ik een roman schrijf, leef ik me exact in zoals een acteur dat doet, in mijn hoofd speel en spreek ik alle rollen. Voor elke roman van mij heeft zich wel een keer een filmproducent gemeld. Het probleem waarop ze doorgaans stuiten is dat historische romans, zoals ik die schrijf, heel duur zijn om te verfilmen. Dat maakt een Nederlandse productie al snel onmogelijk.”

De eerste aankondiging van Een schitterend gebrek was in 2015. Was ook hier geld het grote probleem? 

“Vanaf het moment dat het boek de Librisprijs won in 2004 was er interesse. Stephen Fry was de eerste die de rechten daadwerkelijk verwierf. Maar zelfs hij kreeg in Engeland het geld niet rond. Juist rond die tijd was ik met mijn geliefden bij Erwin Olaf. Hij maakte een portret van ons, een cadeau van Ben voor Lex [Japins andere partner – red.]. Na afloop zei Erwin: ‘Als Stephen de filmrechten ooit teruggeeft, wil ik het proberen’. Hij sprak met zoveel passie over het boek, álles leek te kloppen. Zowel hij als ik wil altijd de schoonheid van het anders-zijn laten zien, de kracht van de buitenstaander. Schitterende gebreken staan centraal in zoveel van Erwins werk.”

Wat gebeurde er toen Stephen de rechten teruggaf?

 “Erwin is er lang mee bezig geweest. Producent Kaap Holland geloofde er enorm in, er zijn een paar scriptversies geweest. Hij had zelfs al proefopnames gemaakt en wilde gaan casten. Maar je zag dat het hem fysiek steeds zwaarder viel. Jaren eerder al werd ik tijdens een bespreking opeens zo emotioneel dat ik even weggelopen ben. Ik voelde: we spreken over een film die hij nooit zal kunnen maken. Helaas is het ook zo gegaan.”

Hoe kwam Michiel van Erp in beeld, die nu de film heeft gemaakt? 

“Erwin had natuurlijk veel modellen geregisseerd, maar nooit acteurs. Michiel, die dat juist zo goed kan, was altijd al in beeld om hem daarbij te helpen. Toen Erwin aangaf dat hij het project niet kon voltooien, was Michiel de logische en ideale keuze, zowel voor Erwin als voor mij. Maar Michiel wilde, terecht, helemaal bij nul beginnen en er zijn geheel eigen film van maken. En dat heeft hij geweldig gedaan. Ik zag een eerste ruwe versie vlak voordat Erwin overleed. We spraken af dat we de film samen zouden gaan zien, na zijn operatie, zij aan zij. Een week later was het voorbij. Maar ik heb hem gelukkig nog wel kunnen zeggen hoe prachtig het geworden is.”

Jij schreef ooit het eerste scenario. Toch heb je het uit handen gegeven en is er een andere schrijver overheen gegaan. Hoe kwam je tot die keuze? 

“Ik had het scenario vijftien jaar tevoren geschreven. Dat is voor mij té ver weg om er opnieuw leven in te blazen. Ik weet dan niet goed meer uit welk gevoel een zin of een gedachte voortkwam. De polish, zoals dat heet, liet ik liever over aan iemand met een verse blik. Ik ben een paar keer op de set geweest in Nederland en Italië. Tijdens het gemaskerde bal loop ik even door beeld als figurant. Het is heel bijzonder om door een scène te lopen die je zelf een kwart eeuw geleden bedacht hebt.”

Je bent nu 67, de tijd dat je nog nieuwe dingen kan maken wordt beperkter. Hoe sta je in het leven, wat zijn je plannen de komende jaren? 

“Ouder worden is vooral een soort beloning. Ik heb net een contract gesloten voor twee nieuwe romans. Als die er zijn, ben ik over de 70. Wie weet stop ik dan, al wil niemand dat geloven. Ik hou van deadlines. Die dwingen je tot presteren. En ik hou van heldere afspraken. Bovendien: niemand zal me voor het gerecht slepen als ik me bedenk.”

Schrijven is volgens mij je leven. Waarom dan toch dit besluit te stoppen?

“Er zijn zoveel dingen waarvoor nu onvoldoende ruimte is: piano spelen, componeren, zingen, lezen, schilderen. Deze zomer speelt Imelda Staunton in Hello Dolly! in Londen, maar ik kan geen ruimte vinden in de agenda om erheen te gaan. Er is zoveel waar ik niet aan toekom omdat ik altijd maar schrijf.”

En wat gebeurt er dan als je toch weer verliefd wordt op iemand die een boek verdient? 

“Ik sluit niet uit dat de lachers gelijk krijgen en er toch een zestiende of zeventiende roman komt. Ach, voor hetzelfde geld krijg je nog een trilogie. Maar ik zie te veel mensen die tot het einde willen doorgaan met wat ze altijd hebben gedaan. Alsof dat een verdienste is. Maar soms is het vooral een angst, waardoor ze juist aan veel moois voorbijgaan. Misschien is dat ouderdom, niet langer nieuwsgierig zijn naar wat je allemaal nog meer in huis hebt.”

 Een schitterend gebrek is nu te zien op Prime Video.