Warschau is wakker: een roze renaissance

Sinds de politieke omwenteling in 2023, waarbij de rechts-conservatieve PiS-partij plaatsmaakte voor een alliantie van pro-Europese oppositiepartijen onder leiding van Donald Tusk, heeft Warschau een opmerkelijke transformatie ondergaan. De stad heeft zich ontwikkeld tot een moderne metropool die steeds aantrekkelijker wordt voor de queergemeenschap.

Onder het bewind van PiS werd Polen vaak bekritiseerd vanwege zijn anti-lhbtiqa+-beleid, waaronder de beruchte ‘lhbt-vrije zones’ die in verschillende gemeenten werden uitgeroepen. Deze zones werden internationaal veroordeeld en leidden tot spanningen met de Europese Unie. De verkiezingsoverwinning van de pro-Europese coalitie in 2023 bracht echter een kentering teweeg. Donald Tusk en zijn regering zetten zich in voor het herstellen van democratische normen en het verbeteren van de mensenrechten. Daarnaast heeft de lokale overheid van Warschau, onder leiding van de liberale burgemeester Rafał Trzaskowski, actief beleid gevoerd ter ondersteuning van de lhbtiqa+-gemeenschap. 

Al jaren staat hij vooraan bij Pride; de Parada Równości vindt dit jaar op 14 juni plaats. De liberale burgemeester van Warschau is ook de presidentskandidaat van Donald Tusks partij bij de komende presidentsverkiezingen, deze maand. Trzaskowski moet het opnemen tegen de onbekende historicus Karol Nawrocki, die door de conservatieve partij van de zittende president Andrzej Duda als kandidaat werd aangewezen.

haatzaaien is nu strafbaar

Ondanks deze positieve ontwikkelingen blijft er werk aan de winkel. Hoewel de regering-Tusk heeft beloofd om binnen de eerste honderd dagen van zijn ambtstermijn het huwelijk open te stellen voor koppels van hetzelfde geslacht, is dit voornemen nog niet gelukt. Wel werd er onlangs een wet aangepast waardoor haatzaaien tegen de lhbtiqa+-gemeenschap expliciet strafbaar is geworden. De tendens in Warschau is er een van vooruitgang en modernisering en de stad profileert zich steeds vaker als een Europese hoofdstad die diversiteit omarmt.

Warschau heeft zich ontpopt tot een bruisende hotspot voor de queergemeenschap, waar het niet langer onveilig is voor mensen die trots te koop lopen met hun seksuele oriëntatie of genderidentiteit. De jarenlange extreemrechtse onderdrukking van het Poolse volk hebben ze in Warschau in ieder geval heel snel, als een lelijke jas, van zich afgeworpen.

queermuzeum

Een van de meest zichtbare tekenen van deze verandering is de oprichting van het QueerMuzeum eind 2024; het eerste museum in Centraal- en Oost-Europa dat gewijd is aan de geschiedenis en cultuur van queer personen. Niet weggestopt, maar gelegen aan de drukke Marszalkowska-straat, levert dit museum educatie en bewustwording. Het symboliseert de vooruitgang die Warschau heeft geboekt op het gebied van inclusiviteit. Hiermee loopt Polen voor op Nederland, waar sinds 1989 plannen worden gemaakt voor een regenboogmuseum, maar zonder resultaat. 

De museumcollectie bestaat uit ongeveer 150 objecten, voorwerpen en geschriften die de Poolse lhbtiqa+-geschiedenis weergeven. Een van de oudste objecten is zelfs terug te voeren tot de 16e eeuw. De collectie bestaat verder uit brieven, pamfletten, foto’s en vroege voorbeelden van activisme – de collectie is verzameld door Warszawa Lambda, de  oudste lhbtiqa+-belangenorganisatie van Polen. 

Slechts enkele straten verderop kunnen bezoekers, na de lessen over deze veelal beroerde geschiedenis, bijkomen bij queer bistro Butero (“boter”).

kunstparadijs

Nog zo’n niet te missen hotspot is het Museum voor Moderne Kunst. Na twintig jaar zonder vaste stek heeft het in Warschau eindelijk zijn intrek genomen in een gloednieuw onderkomen. Het door Thomas Phifer ontworpen gebouw opende op 25 oktober 2024 zijn deuren en is een ware blikvanger in het stadscentrum, pal naast het imposante Paleis van Cultuur en Wetenschap uit het Sovjet-tijdperk. 

Het museum beslaat 20.000 vierkante meter, verdeeld over zes verdiepingen, waarvan twee onder de grond. Bezoekers wacht zowel tentoonstellingsruimte als een theater en een openbaar forum dat de stad met het museum verbindt. Nu is de tentoonstelling The Impermanent: Four Takes on the Collection te zien – deze biedt vier unieke perspectieven op de kunstgeschiedenis sinds 1950 en toont werken van zowel Poolse als internationale kunstenaars. Met deze nieuwe locatie hoopt het museum een centrale plaats in te nemen binnen het culturele landschap van Warschau. Dat lijkt een eufemisme; dit museum gaat zeer zeker een rol van betekenis spelen in de internationale kunstwereld.

even zitten hoor...

Warschau is nog altijd nauw verbonden aan zijn, misschien wel, beroemdste inwoner: Frédéric Chopin. Door de stad met zijn kleurrijke gevels zijn vijftien muzikale bankjes geplaatst op locaties die nauw verbonden zijn met het leven van de beroemde componist, zoals de Visitationistenkerk, waar hij vaak concerten gaf, en het Kazimierpaleis waarin zijn middelbare school gevestigd was. 

Deze Chopin-benches zijn gemaakt van zwart gepolijst metaal en graniet en ontworpen door professor Jerzy Porębski. Elk bankje is voorzien van een knop; bij het indrukken speelt het een fragment van ongeveer dertig seconden uit een van Chopins meesterwerken. Op de bankjes is informatie te vinden over Chopin én ze zijn voorzien van een QR-code die toegang geeft tot een audiogids met nog meer weetjes over de componist.

i'm gentrified, gentrified like my savior  

Hoezeer Chopin zijn Warschau misschien bij het oude had gelaten; daar hebben de hedendaagse bewoners geen boodschap aan. De ver doorgevoerde gentrificatie toont zijn zoomer-gezicht vooral bij de in allerijl uit de grond gestampte foodcourts. 

Neem de Norblin Fabriek – een prachtig voorbeeld van hoe industrieel erfgoed nieuw leven kan worden ingeblazen. Ooit een bloeiende metaalfabriek, is het complex na jaren van verval omgetoverd tot een bruisend centrum voor cultuur, gastronomie en entertainment. De geschiedenis van de fabriek gaat terug tot het einde van de 18e eeuw, toen het terrein werd gekocht door Franciszek Ryx, de butler van de laatste koning van Polen, Stanis!aw August Poniatowski. 

In de loop der jaren onderging de fabriek verschillende transformaties en nu biedt hij onderdak aan restaurants, cafés en winkels. En de Art Box Experience; de Poolse variant op Fabrique des Lumières zoals je die ook in het Amsterdamse Westerpark aantreft. Hier word je via projecties en sferische muziek met art-nouveau om de oren geslagen. 

Nog zo’n ingreep in het verwaarloosde straatbeeld is de Hala Koszyki, een historische markthal die oorspronkelijk tussen 1906 en 1908 werd gebouwd in art-nouveaustijl. Na decennia van verval onderging de hal een ingrijpende renovatie en heropende voornamelijk als foodcourt, omringd door restaurants, cafés en winkels.

kijk uit!

De razendsnelle ontwikkeling van Warschau is het beste te volgen als je van bovenaf naar de stad kijkt – want uit de lucht zie je het best hoe de moderne architectuur zich verhoudt tot de oude stadskern aan de Wis!a-rivier, en de voormalige fabrieken waar je nu iedere dag een vrijmibo kunt vieren. Zo’n splinternieuwe uitkijktoren is het observatiedek van de Varso Tower. Stel je voor: je staat op 230 meter hoogte, de wind waait om je hoofd en onder je strekt Warschau zich uit als een levend schilderij. Dit wordt binnenkort werkelijkheid op het het hoogste gebouw van de Europese Unie (310 meter). Vanaf het openlucht- terras op de 53e verdieping hebben bezoekers een ongehinderd uitzicht over de stad. En de 49e verdieping is omgebouwd tot een groene oase met een terrasbar, waardoor het de hoogste tuin van Warschau wordt.

De opening van dit observatiedek staat gepland voor de zomer van 2025. Hoogtevrees? Probeer dan de Universiteitsbibliotheek. Daarbovenop ligt, op slechts een paar verdiepingen hoogte, een adembenemende daktuin. Deze is geopend van april tot oktober en bestaat uit vier secties, elk gekenmerkt door een dominante kleur en bijpassende beplanting: goud (gele en oranje bloemen zoals de Forsythia), zilver (zilverbladige wilgen), karmozijn (roze en rode bloeiende struiken zoals de Weigelia florida) en groen. Wandelpaden, bruggen en pergola's verbinden de verschillende secties, terwijl clematissen en klimhortensia's de structuren sieren.

hotel victoria

Ook in het hart van Warschau: een hotel met een rijke geschiedenis, het Sofitel Warsaw Victoria. “We bestaan volgend jaar vijftig jaar”, zegt Hotel Manager Michal Trzeciak trots. “In de jaren zeventig en tachtig was dit dé plek waar presidenten, politici en beroemdheden verbleven. Het was een droomhotel – luxe, onbereikbaar voor de gewone mens.”

Maar het Sofitel Warsaw Victoria kijkt niet alleen terug. Het hotel heeft ook het Travel Proud-label van Booking.com, als teken van hun inclusieve beleid. “Voor ons gaat het om de juiste mindset. Iedereen moet zich welkom voelen – ongeacht gender, religie of afkomst,” legt Micha! uit. “Je kunt geen goede hotelier zijn als je niet openstaat voor mensen en culturen.”

Het hotel draagt ook actief bij aan Pride in Warschau. “Dit jaar doen we voor het eerst aan de parade mee, met een eigen bus, samen met de andere hotels van de Accor-groep. Iedereen van ons hotel mag aansluiten.” Hij wijst erop dat Warschau steeds opener wordt. “De parade ging vorig jaar zelfs voor ons hotel langs. En de burgemeester – die later deze maand misschien wel de volgende president wordt – liep voorop!” Naast de geschiedenis en het inclusieve karakter heeft het hotel ook praktische troeven: 368 kamers, een wellnesscentrum met een van de schaarse binnenzwembaden van de stad én een toplocatie tegenover het beroemde Pilsudski-plein. “Je zit hier tussen oud en nieuw, vlak bij de oude stad. En het is veilig en schoon – veel gasten zeggen dat ze zich hier veiliger voelen dan in andere Europese steden.”

Of mensen het hotel kiezen vanwege het Travel Proud-label? “Het voelt als een kwaliteitsstempel. En hopelijk inspireert het anderen om ook open te zijn over wie je écht bent.”

Kijk ook op Booking.com voor Sofitel Warsaw Victoria en op @queerszawa voor What’s on in Warschau.