Video: de Britse film Victim maakte in 1961 de weg vrij voor decriminalisatie homoseksualiteit

Victim uit 1961 was niet zomaar een spannende thriller. De film was bedoeld om de Britse wetgeving omver te werpen die het bestaan van homoseksuelen criminaliseerde. Acteur Dirk Bogarde was te zien als advocaat van een slachtoffer van die wetgeving die werd opgepakt, alleen omdat hij homoseksueel was. Wat veel Britse filmkijkers voorgoed de ogen deed openen…

Vanaf het moment dat Hendrik VIII in 1533 de zogeheten Buggery Act invoerde, was homoseksualiteit strafbaar in Groot-Brittannië. Aanvankelijk moesten homoseksuelen het bekopen met de dood als ze werden betrapt, later kregen ze een cel- of werkstraf. Tot ver in de jaren vijftig van de vorige eeuw werden duizenden mannen opgepakt, onder wie schrijver Oscar Wilde, wetenschapper Alan Turing en acteur John Gielgud. 

chantage

Uit angst voor exposure leefden homoseksuelen hun levens in het geheim. Velen werden gechanteerd of er ronduit bijgelapt door anderen. Door de jaren heen was er een ondergronds netwerk ontstaan waarin homoseksuelen elkaar heimelijk ontmoetten. Ze gebruikten zelfs een geheimtaal om de politie te omzeilen en ontwijken: Polari genaamd.

Zo begint de nieuwste video van de Amerikaanse mediadeskundige Matt Baume, die ons al jaren vertelt over lhbtiq+-gerelateerde films en tv-series uit de recente geschiedenis. Deze keer is Victim aan de beurt, een Britse film uit 1961 waarin homoseksualiteit voor het eerst het hoofdthema was. In de video, Can a Movie Change the Law? genaamd, neemt Baume ons mee naar de ontstaansgeschiedenis van de film, die begon met het script van scenarioschrijfster Janet Green. Die had in haar eerdere film Sapphire racisme aangekaart en wilde nu het barre, geheime leven van homoseksuelen in Londen aan de kaak stellen.

freaks en exhibitionisten 

In de jaren vijftig en zestig werd homoseksualiteit nog gezien als iets verderfelijks. Volgens wetenschappers en medici was het aangeleerd en bovendien besmettelijk. Queer mensen werden neergezet als freaks en exhibitionisten. Green wilde hier met haar film verandering in brengen.

In Victim speelt acteur Dirk Bogarde een getrouwde advocaat genaamd Melville Farr. Hij probeert een afperser te lokaliseren die foto’s heeft van Farr en een huilende jonge homoseksuele man, die wordt gechanteerd en later zelfmoord pleegt in Farrs auto. Na de zelfmoord spoort Farr andere homomannen op die via hetzelfde chantageplan voor geld worden afgeperst. Hij weet een politiechef aan zijn zijde te krijgen die de anti-homowetgeving in het land beschouwt als een vrijbrief voor chanteurs. De kwaadwillende afpersers worden uiteindelijk gearresteerd. Intussen vermoedt de vrouw van Farr dat er een onderliggende reden is voor haar man om zich zo in deze zaak vast te bijten. Hij biecht op dat hij een affaire had met de jonge man. Aan het einde van de film komt Farr in het reine met zijn vrouw. Samen staan ze sterk in het proces tegen de afpersers, omdat ze weten dat bij het publiek bekend zal worden dat Farr homoseksueel is.

revolutionair

Wat Victim destijds zo revolutionair maakte, is dat voor het eerst het woord ‘homosexual’ te horen was in een film. Daarbij kwam dat queers nu eens niet werden afgeschilderd als freaks, maar als heel gewone mensen uit alle langen van de bevolking met allerlei doorsnee banen. Sterker nog was dat Melville Farr werd neergezet als sympathiek personage waarmee het publiek zich kon identificeren.

Waar andere films heel omfloerst omgingen met homoseksualiteit, werd het in Victim gewoon benoemd. Ook het uitgaansleven zag er ‘normaal’ uit en niet groezelig of gek. De film begint met de jonge man die op de vlucht is geslagen voor de politie. Het publiek weet op dat moment nog niet waarvoor, maar langzamerhand dringt het besef door dat deze jongen helemaal niets crimineels op zijn kerfstok heeft. Het enige dat hij ‘verkeerd’ doet, is homoseksueel zijn. Hij is juist het slachtoffer omdat hij wordt gechanteerd, en als zovelen met hem leeft hij in angst dat het uitkomt dat hij queer is.

x-rating

In de film wordt de vraag gesteld: wat hebben deze mannen nu eigenlijk fout gedaan behalve dat ze gay zijn? En wat hebben andere mensen er mee te maken als twee mannen met wederzijdse toestemming in de privésfeer met elkaar omgaan als geliefden?

Baume vertelt dat de film in Groot-Britttannië een X-rating kreeg, waardoor alleen volwassenen Victim mochten zien. Veel bioscopen weerden de film omdat leeftijdscontroles te veel gedoe gaven. Desondanks werd de film een hit: in de openingsweek was het de best bezochte film van dat moment. Dirk Bogarde won bovendien een Britse Bafta-award voor zijn acteerprestaties.

dirk bogarde 

Bogarde, die zelf gay was en een relatie had met zijn manager met wie hij tot zijn dood samenwoonde, werd geroemd vanwege de gedurfde stap die hij had gezet: in plaats van oppervlakkige rollen als ‘de mooie jongen’ was hij nu een actievoerende homoseksueel die ten strijde trok tegen lelijke chantagepraktijken. Behalve lof leverde hem dat weinig op: hij was niet langer te zien in blockbusters, maar wist dit ten goede te keren: voor hem alleen nog maar rollen die ertoe deden.

Dan de hamvraag: wat heeft Victim bijgedragen aan de decriminalisatie van homoseksualiteit? In 1961 was 43% van de Britten voor afschaffing van de anti-homowetgeving, een paar jaar later was dit 68%. In 1967 volgde de eerste stap naar decriminalisatie en kwam er na 434 jaar morele paniek eindelijk een einde aan de Buggery Act. Met dank aan activisten die hiervoor streden, maar zeker ook dankzij de vertoning van Victim. 

Bekijk hier de video van Matt Baume.