Roze representatie in het Rijksmuseum

Wie kijkt door de juiste bril, vindt in het Rijksmuseum een schat aan roze verhalen. Winq bezocht het museum voor een speciale tour in samenwerking met Philips en Alejandra Ortiz, winnaar van de Winq Community Award 2023 en medeoprichter van Papaya Kuir, een collectief dat queer en trans vluchtelingen, asielzoekers en migranten versterkt en verbindt via kunst. 

Queer en trans vluchtelingen, asielzoekers en migranten samenbrengen en de community versterken door middel van kunst. Dat is een van de hoofddoelen van Papaya Kuir, een collectief dat zich met name richt op mensen met een Latijns-Amerikaanse achtergrond. Medeoprichter Alejandra Ortiz vluchtte zelf in 2015 naar Nederland: “De afgelopen jaren hebben zich veel deuren voor mij geopend en ik vind het van essentieel belang die kansen met anderen te delen. Met Papaya Kuir zetten we waardevolle kunstprojecten op, waarbij iedereen wordt gewaardeerd én betaald voor hun bijdrage. Zo proberen we onze community de middelen te geven om zichzelf te emanciperen.”

Kunst is leven

Voor sommigen is kunst vooral vermaak, anderen hebben er een diepe band mee. Alejandra: “Ik ben gek op geschiedenis en kunst en Amsterdam is voor beide natuurlijk de aangewezen plek. De kunstprojecten van Papaya Kuir helpen mij om in contact te komen met mijn gevoelens, om alles wat ik in mijn leven als Mexicaanse trans vrouw heb meegemaakt op een mooie manier een plek te geven.”

Yoacin Villalobos groeide op in Panama en kreeg zijn liefde voor kunst met de paplepel ingegoten. “Mijn ouders omringden mij mijn hele jeugd met kunst. Als klein jochie las ik al over Rembrandt van Rijn. De eerste keer dat ik De Nachtwacht in het echt zag, moest ik huilen. Om het schilderij tijdens deze speciale tour te kunnen bewonderen zonder andere bezoekers erbij, raakte me enorm. Ik kan uren naar de schoonheid van Rembrandts werk kijken. Elke keer zie ik weer iets nieuws.”

De Egyptische Zeelanda Salem werd voor het eerst geraakt door kunst toen ze in 2008 in Zuid-Korea was. “Daar zag ik kunst gemaakt door samoerai. Het werk had niks te maken met hun wapens of gebruiken, maar ging juist over de zachte kanten van het samoerai-zijn. Kunst is voor mij ontspannend, verzachtend en kalmerend. Het heeft me geholpen om allerlei ontwikkelingen in mijn leven te verwerken. Het is ook een mooie manier om te zien hoe verschillende culturen zich door de eeuwen heen ontwikkelen.”

Bij Natsumi Kaori Hernandez ontstond de liefde voor kunst op de middelbare school in Nicaragua. “Ik was altijd gek op geschiedenis en kunst trok gelijk mijn aandacht. Tijdens de tour in het Rijksmuseum waande ik me in de hemel; ik zou willen dat mijn huis er zo uitzag. Ik ben altijd in het bijzonder geïnteresseerd in de manier waarop mensen in kunstwerken poseren – waarschijnlijk omdat ik zelf veel plezier haal uit modellenwerk.”

“De gevolgen van het uitwissen van onze verhalen door de eeuwen heen zijn vandaag de dag goed merkbaar”

Queer verhalen

Het Rijksmuseum herbergt verhalen over liefde, gender en seksualiteit in allerlei vormen, maar die openbaren zich meestal pas wanneer je ze leert bekijken door de juiste bril. Alejandra: “Iets wat me erg raakte tijdens de tour – al verraste het me niet – was dat veel queer verhalen door de tijd heen zijn vervormd of uitgewist door conservatieve bewegingen. Zo kregen we het verhaal te horen van Betje Wolff en Aagje Deken, twee vrouwelijke schrijvers die waarschijnlijk een relatie hadden, maar wier mogelijke liefdesverhaal grotendeels werd uitgewist. We leerden ook over Sappho, de dichteres van Lesbos, die bekendstond als vrouw die van vrouwen hield, maar die in de negentiende eeuw vaak op een heteroseksuele manier werd afgebeeld.”

Yoacin: “Het is intrigerend om te zien hoe kunst verandert door de geschiedenis heen. In de tijd van de Grieken leek de maatschappij bijvoorbeeld op bepaalde vlakken vrij open-minded en dat zie je terug in de kunst. In latere eeuwen zie je de normen en waarden verschuiven en maakt die openheid plaats voor steeds meer verdrukking en hokjesdenken. Veel van onze verhalen raakten daardoor in de vergetelheid.”

Kunst voor iedereen

Kunst hoort van en voor iedereen te zijn en daar probeert het Rijksmuseum een steentje aan bij te dragen. Mensen met een vluchtelingenstatus kunnen het museum – net als veel andere Nederlandse musea – gratis bezoeken*. Alejandra: “Het is mooi dat ook wij op die manier de kans krijgen te genieten van deze plekken. Velen zien musea als het Rijks alleen van buiten, maar raken afgeschrikt door de hoge toegangsprijzen.” Zeelanda: “Het zou fijn zijn als meer vluchtelingen hiervan op de hoogte raken. Deze tour deed me inzien hoeveel van onze verhalen er in kunst bewaard zijn gebleven.”

Natsumi: “Het is belangrijk dat plekken als dit museum toegankelijk zijn voor iedereen. Kunst kan zo inspirerend en motiverend werken. Voor mij is het vaak een veilige plek geweest, een manier om te ontsnappen aan mijn dagelijkse realiteit.” Een realiteit die voor mensen met een vluchtelingenachtergrond erg hard kan zijn. Yoacin: “Het voelt in het azc soms alsof ik weer terug in de kast moet. Het is als een gevangenis zonder tralies en we hebben verandering en meer bescherming nodig. Iedere vorm van steun is belangrijk.”

Een belangrijke les

Onlang verwierf het Rijksmuseum drie werken van de gender non-conforme lesbische kunstenaar Marlow Moss, die in de twintigste eeuw een belangrijke rol speelde in de ontwikkeling van de abstracte kunst. Alejandra hoopt dat de komende jaren steeds meer relatief onbekende queer kunstenaars en kunstwerken op deze manier onder de aandacht worden gebracht. “De gevolgen van het uitwissen van onze verhalen door de eeuwen heen zijn vandaag de dag goed merkbaar. Er is nog steeds veel haat tegenover de queergemeenschap en in veel landen zijn conservatieve bewegingen in opmars. Door meer te weten te komen over onze geschiedenis, kunnen we ons als community beter leren verweren tegen haat en onderdrukking, nu en in de toekomst. En er is een bijkomend voordeel: mensen die niet queer zijn, zien op deze manier dat wij geen nieuw verschijnsel zijn, maar dat we altijd hebben bestaan.”

Kunst baart gunst

Sinds 2001 werken het Rijksmuseum en gezondheidstechnologiebedrijf Philips nauw samen om zoveel mogelijk mensen op allerlei manieren in contact te brengen met kunst. Studies tonen namelijk aan dat kunst in belangrijke mate bijdraagt aan de mentale gezondheid. Hoe kunnen we kunst inzetten om levens niet alleen te verrijken, maar ook te verbeteren? Die vraag leidt voor Philips en het Rijksmuseum telkens weer tot nieuwe invalshoeken en projecten, zoals de samenwerking op deze pagina’s.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Papaya Kuir, Philips en het Rijkmuseum.

Tekst: Martijn Kamphorst & Matthijs van Els / Video: Roy Schepers (Rocket Stories) en Timo Mangelaars / Fotografie: Leonel Piccardo

*Kijk voor meer informatie over gratis toegang tot het Rijksmuseum voor vluchtelingen op welkominhetmuseum.vriendenloterij.nl.